Bộ Tư pháp vừa công bố hồ sơ thẩm định dự án luật BHXH (sửa đổi) do Bộ LĐ-TB-XH chủ trì soạn thảo. Nội dung đáng chú ý là Bộ LĐ-TB-XH đưa ra 2 phương án về hưởng BHXH một lần.

Phương án 1: sau 12 tháng không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc, không tham gia BHXH tự nguyện và có thời gian đóng BHXH chưa đủ 20 năm.

Phương án 2: sau 12 tháng không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc, không tham gia BHXH tự nguyện và có thời gian đóng BHXH chưa đủ 20 năm mà người lao động có yêu cầu thì được giải quyết một phần nhưng tối đa không quá 50% tổng thời gian đã đóng vào quỹ hưu trí và tử tuất. Thời gian đóng BHXH còn lại được bảo lưu để người lao động tiếp tục tham gia và hưởng các chế độ BHXH.

Theo tổng hợp của Bộ LĐ-TB-XH, có 2 luồng quan điểm về vấn đề trên, một bên chọn phương án 1, bên còn lại chọn phương án 2.

Đảm bảo nguyên tắc có đóng có hưởng

Nhóm ý kiến lựa chọn phương án 1 vì cho rằng quy định này sẽ đảm bảo quyền lợi cho người lao động, có đóng có hưởng. Đa số người lao động là công nhân làm việc trong các doanh nghiệp tại các khu công nghiệp, tuổi làm việc từ 18 – 45. Quá độ tuổi này, người lao động có nguy cơ mất việc làm, không tiếp tục tham gia BHXH.

Điển hình cho nhóm ý kiến trên, Bộ Quốc phòng nhận định, để bảo đảm sự thống nhất thì cần lựa chọn phương án 1, bởi phương án 2 không quy định 50% tổng thời gian đóng BHXH thuộc giai đoạn nào, không phù hợp với nhu cầu, nguyện vọng của đại đa số người lao động.

“Nên để người lao động được quyền lựa chọn theo nguyên tắc đóng – hưởng và tăng cường các biện pháp tuyên truyền, thuyết phục”, Bộ Quốc phòng góp ý.

Tương tự, Bộ Nội vụ và Bộ Công thương khi góp ý cũng đều đề nghị lựa chọn phương án 1, đồng thời rà soát phương án tăng quyền lợi đối với những người không nhận BHXH một lần.

Bộ LĐ-TB-XH còn cho biết, qua quá trình khảo sát thực tế tại các địa phương, làm việc trực tiếp với các doanh nghiệp và khảo sát của một số tờ báo điện tử, đa số người dân tham gia khảo sát đã lựa chọn theo phương án 1, chỉ một số ít lựa chọn phương án 2.

Với phương án 1, ưu điểm là giữ nguyên như quy định hiện hành, không gặp phản ứng của người lao động, người lao động được giải quyết BHXH một lần cho toàn bộ thời gian đóng BHXH, sử dụng số tiền nhiều hơn cho nhu cầu trước mắt.

Nhược điểm là khi người lao động hưởng BHXH một lần đồng nghĩa rời khỏi hệ thống do hưởng hết không còn thời gian đóng BHXH, sẽ phải tích lũy thời gian đóng BHXH từ đầu nên thiệt thòi trong thụ hưởng các chế độ BHXH (do thời gian đóng ngắn), rất có thể không đủ điều kiện được hưởng lương hưu khi đến tuổi nghỉ hưu.

Hạn chế ồ ạt rút BHXH một lần?

Trái với nhóm ý kiến chọn phương án 1, nhóm ý kiến lựa chọn phương án 2 vì cho rằng quy định mang tính mới sẽ giúp hài hòa giữa nhu cầu trước mắt và đảm bảo lợi ích lâu dài khi về già.

Nếu người lao động gặp khó khăn tạm thời, họ có thể rút một phần tiền đã tích lũy để giải quyết nhu cầu thanh khoản trước mắt; phần còn lại vẫn giữ cho tương lai và được tiếp tục “bảo hiểm” cũng như để ngỏ cơ hội cho người lao động quay lại đóng góp.

Tham gia góp ý, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam nhận định, phương án 2 sẽ góp phần hạn chế việc người tham gia BHXH rút BHXH một lần ồ ạt như hiện nay.

Dù vậy, cơ quan này đề nghị cân nhắc chỉnh sửa phương án 2 theo hướng người lao động được lựa chọn rút BHXH một lần hoặc rút 50% thời gian đã đóng. Thời gian còn lại được bảo lưu để hưởng chế độ BHXH khi đủ tuổi nghỉ hưu vì BHXH dựa trên nguyên tắc đóng – hưởng, người lao động đã đóng BHXH thì được quyền hưởng tối đa thời gian đã đóng, không nên chỉ giải quyết tối đa 50% tổng thời gian đã đóng.

Tương tự, Bảo hiểm xã hội Việt Nam đề nghị chọn phương án 2, nhưng sửa đổi theo hướng “có thời gian đóng BHXH chưa đủ 15 năm mà người lao động có yêu cầu thì được giải quyết một phần nhưng tối đa không quá 50% tổng thời gian đã đóng vào quỹ hưu trí và tử tuất. Thời gian đóng BHXH còn lại được bảo lưu để hưởng chế độ BHXH khi đủ tuổi nghỉ hưu. Thời gian bảo lưu này không được tính cho lần hưởng BHXH một lần tiếp theo…”.

Theo Bảo hiểm xã hội Việt Nam, quy định như trên nhằm phù hợp với việc giảm điều kiện hưởng lương hưu từ 20 năm xuống 15 năm, giúp người lao động thực sự cần tiền để trang trải nhu cầu cấp bách sau khi nghỉ việc.

Ngoài ra, việc không cho tính lại thời gian bảo lưu cho lần hưởng một lần tiếp theo nhằm giữ lại thời gian bảo lưu để người lao động tiếp tục tích lũy khi về già có điều kiện hưởng.

Với phương án 2, Bộ LĐ-TB-XH đánh giá ưu điểm là dù hưởng BHXH một lần thì người lao động cũng không hoàn toàn ra khỏi hệ thống do vẫn bảo lưu được phần thời gian đóng còn lại, tiếp tục tham gia sẽ được cộng nối thời gian đóng để hưởng chế độ BHXH với quyền lợi hưởng cao hơn, có nhiều cơ hội đủ điều kiện hưởng lương hưu khi đến tuổi nghỉ hưu.

Tuy nhiên, nhược điểm là người lao động không được giải quyết hưởng BHXH trên toàn bộ thời gian đóng BHXH, có thể dẫn đến phản ứng nhất định.