Tập sách nghiên cứu “Đôi bờ giới tuyến (1954-1967)” của PGS.TS Hoàng Chí Hiếu vừa ấn hành trong những ngày cuối tháng 7, nhân dịp kỷ niệm 70 năm ngày ký kết Hiệp định Genève (21/7/1954 – 21/7/2024) và 70 năm giải phóng Vĩnh Linh (25/8/1954 – 25/8/2024). Quyển sách tái hiện các diễn biến nổi bật tại đôi bờ Hiền Lương – Vĩ tuyến 17 từ lúc hai miền đất nước rơi vào cảnh chia cắt tạm thời (từ tháng 7 năm 1954).

Thời gian và lịch sử gợi mở câu chuyện nơi vĩ tuyến

PGS.TS Sử học Hoàng Chí Hiếu hiện là Phó trưởng khoa phụ trách Khoa Lịch sử, Trường Đại học Sư Phạm Huế. Ông đã đóng góp bước đầu và làm sáng tỏ một vấn đề lịch sử nổi bật diễn ra tại khu vực đôi bờ giới tuyến được xem là “hình ảnh thu nhỏ” của nước Việt Nam trong thời kỳ 1954 – 1975. Bao cán bộ, đồng chí, đồng bào, tập kết ra Bắc với lời hẹn hai năm sau sẽ trở về… Bao gia đình lâm vào cảnh “chồng Bắc vợ Nam”, “cách một dòng sông mà đó thương đây nhớ”. Để vượt qua dòng sông rộng chưa đầy 100 m, cả dân tộc phải trải qua cuộc trường chinh 21 năm ròng rã, với bao mất mát hy sinh để cho Nam Bắc sum họp một nhà.

PGS.TS Hoàng Chí Hiếu.

Trong 21 năm đầy đau thương mà anh dũng ấy, ở đôi bờ Hiền Lương đã diễn ra cuộc đọ sức “không tiếng súng” nhưng không kém phần căng thẳng, quyết liệt trên nhiều lĩnh vực thậm chí đặc thù và “có một không hai” như đấu loa, đấu cờ, sơn cầu, công tác địch vận… Vượt lên tất cả sự chống phá quyết liệt của Mỹ và chính quyền Sài Gòn, bản lĩnh và trí tuệ Việt Nam của những người làm công tác bảo vệ giới tuyến cùng sự hậu thuẫn to lớn của nhân dân Vĩnh Linh nói riêng, cả nước nói chung và bè bạn quốc tế đã giành ưu thế trước chế độ thuộc địa kiểu mới của Mỹ ở bờ Nam.

Biến đau thương thành hành động, mỗi làng là một pháo đài, mỗi người dân là một chiến sĩ, Vĩnh Linh đã thành “Lũy thép anh hùng”, “Đất kim cương”. Đôi bờ giới tuyến do đó là nơi hội tụ của nỗi đau chia cắt và khát vọng thống nhất đất nước của dân tộc cũng như vươn đến đỉnh cao của chủ nghĩa anh hùng cách mạng trong thời kỳ 1954 – 1975. Không còn sự lựa chọn nào khác, nhân dân Việt Nam phải đấu tranh để thực hiện thống nhất đất nước mà Vĩ tuyến 17 là ranh giới đầu tiên phải vượt qua.

Từ chỗ được lịch sử lựa chọn, Vĩ tuyến 17 trở thành nơi chứng kiến nỗi đau chia cắt đất nước trong thời gian dài. Đây cũng chính là nơi để thực hiện một sứ mệnh đầy ý nghĩa là nối tin tức, tình cảm của nhân dân hai miền Nam – Bắc. Qua cầu Hiền Lương, hàng triệu tấm bưu thiếp mang tình cảm thương nhớ của nhân dân hai miền đã đến được với nhau, dù qua bao năm đấu tranh vì điều này. Xuyên qua sự hạn chế của số dòng định sẵn và những quy định ngặt nghèo về nội dung thông tin, nguyện vọng đoàn tụ gia đình và thống nhất đất nước của nhân dân được thực hiện. Đó là minh chứng sống động của chân lý: “Nước Việt Nam là một, dân tộc Việt Nam là một”.

“Đôi bờ giới tuyến” dày 328 trang gồm 2 phần chính. Phần 1: Sự thiết lập giới tuyến quân sự tạm thời và khu phi quân sự tại Vĩ tuyến 17 sau Hiệp định Genève 1954; Phần 2: Đấu tranh Cách mạng ở khu phi Quân sự – Vĩ tuyến 17 (1954-1967).

Đây là tâm huyết nghiên cứu của tác giả trong nhiều năm về khu phi quân sự ở đôi bờ giới tuyến. Cuốn sách cho độc giả cái nhìn toàn diện hơn về bức tranh toàn cảnh của đôi bờ giới tuyến từ sau năm 1954. Lần lượt đi qua những cứ liệu lịch sử như Hội nghị Genève và việc thiết lập giới tuyến quân sự tạm thời ở Việt Nam, cho đến truy tìm nguồn gốc thật sự cho cái tên của con sông lịch sử này, và nối mạch cảm xúc độc giả đến với khu phi quân sự – Vĩ tuyến 17, người đọc như sống lại một thời lửa đạn ở một nơi cực kỳ đặc biệt của đất nước.

Càng đọc càng thấy cuộc chiến tranh hào hùng của dân tộc là hành trình kiên trì và ngoan cường bất khuất. Giữa lằn ranh “chiến định” đó, lòng người hai phía vẫn nung nấu một ngày đất mẹ nối liền dáng hình chữ S. Biết bao chuyện diễn ra âm thầm mà chỉ có thời gian và lịch sử mới gợi mở ra trầm tích ẩn sau trong mỗi một thân phận con người trong chiến cuộc.

Bìa cuốn sách “Đôi bờ giới tuyến” của PGS.TS Hoàng Chí Hiếu.