Món cá nấu khế để dành cho ngày mưa to gió lớn hay những ngày mùa màng bận rộn. Đó là món ăn phổ biến ở quê tôi xứ Nghệ.
Đã quá nửa mùa thu, khí trời mát mẻ dễ chịu. Thỉnh thoảng có những trận mưa to, nước chảy tràn qua ngõ, ngập ngang thân cây lúa. Ngoài đồng lúa đã trổ đều, hoa lúa rụng trắng đầy mặt ruộng.
Sau cơn mưa, bầu trời lại hửng nắng. Từng đàn mối cánh bay là đà khắp mặt đất. Có mấy con cóc xù xì to như nắm tay người lớn, từ hang hốc chui ra, thè lưỡi đớp những con mối cánh béo ngậy. Chim trú mưa đâu đó bay ra hót líu lo trên những ngọn cây và thi nhau đuổi mối cánh ăn đến no nê. Dưới, ruộng từng đàn cá rô tranh nhau ăn hoa lúa và những con mối bị nước cuốn trôi xuống, chúng quẫy đuôi đùa giỡn, tạo nên từng đợt sóng lan đi…
Mùa này là mùa chúng tôi đi câu cá rô ruộng. Mồi câu là con mối cánh hay những con giun đất nhỏ bỏ trong cái lon sữa bò cũ. Giữa thửa ruộng đầy hoa lúa, chỉ cần thả nhẹ lưỡi câu đã mắc mồi sẵn xuống giữa 2 bụi lúa. Lũ cá rô thi nhau ăn mồi, đứa câu đứa gỡ, chẳng mấy chốc mà được giỏ cá đầy.
Cá rô có vây nhọn và cứng, khi bị dính lưỡi câu, vây cá xòe ra dựng ngược cả lên, nếu gỡ không khéo sẽ bị vây đâm vào tay rất đau, có khi chảy máu. Câu ở ruộng chán, chúng tôi lại rủ nhau ra câu ở suối hay những hố nước ở giữa đồng. Sau cơn mưa, nước suối và nước ở các hố đục ngầu, buông mồi xuống, cá tranh nhau ăn liền. Ngoài cá rô, còn nhiều loại cá khác cũng đua nhau cắn câu.
Cá rô mùa này béo ngậy, vàng ươm, có con bụng căng tròn trứng. Cá rô béo bởi trời mưa, mối cánh và thức ăn trên các cánh đồng cao trôi về nhiều và chúng cũng được ăn hoa lúa no nê trong ruộng. Mang giỏ cá về, đổ ra chậu nước, đàn cá lại bơi lội chen chúc, miệng nhả bọt trắng cả chậu.
Mỗi lần tôi đi câu về, mẹ chia cá ra làm 2 phần, một phần dành để kho mặn, phần còn lại mẹ đem nấu với khế. Cá rô rửa sạch, làm kỹ, bỏ vào nồi rồi cho gia vị vào. Có một thứ không thể thiếu đó là củ nghệ và củ hành giã nhỏ. Nồi cá kho nấu lửa liu riu, khi cá chín, mở nồi ra, những con cá phía trên nằm cong nghiêng như chiếc lá, toàn thân cá được nhuộm màu vàng của nghệ, tỏa mùi thơm lừng, tự nhiên nước miếng tứa ra và nghĩ ngay đến chén cơm nóng hổi.
Những trái khế tròn mình, cắt nhỏ, ngâm nước lạnh, sau đó vắt kỹ nước cho bớt chua. Cứ 1 lớp cá rồi đến 1 lớp khế, nấu kỹ sẽ được một món ăn tuyệt vời. Món cá nấu khế để dành cho ngày mưa to gió lớn hay những ngày mùa màng bận rộn. Đó là món ăn phổ biến ở quê tôi xứ Nghệ.
Một vùng quê thuần nông, trời phú cho trên đồng có lúa gạo, dưới nước có tôm cá, đúng là nơi “Muốn ăn đi tát, muốn mát đi câu”. Cuối năm, những trận mưa rào thưa hẳn đi, lúa đã đỏ đuôi. Để chuẩn bị cho mùa thu hoạch, người dân tháo nước ra khỏi ruộng lúa. Khi nước trong ruộng rút cạn, cá trong ruộng theo nước đi ra, sống chen chúc trong những cái hố nước. Những ngày trời không mưa, nắng hanh vàng rực rỡ, gió se se lạnh, chúng tôi cùng nhau đi tát cá. Đi tát cá vất vả nhưng vui lắm. Trong những cái hố đó đủ loại cá, tôm, cua…
Chúng tôi lớn lên trên cánh đồng làng với con cua, con cá. Những buổi đi câu hay đi tát, bao kỷ niệm vui buồn đã trôi vèo theo tuổi thơ. Nay mái tóc hoa râm, cảnh làng quê xưa đã biến đổi đi nhiều. Cánh đồng, mảnh ruộng và những cái hố đầy cá nay đã đổi khác. Lớp trẻ bây giờ có nhiều trò chơi cuốn hút hơn, không còn đứa nào đi câu cá hay đi tát nữa.
Ruộng đồng đã cải tạo lại bằng phẳng, thuốc trừ sâu và các loại hóa chất làm cho cá ít đi và đã có một vài loài biến mất. Trò đi câu, đi tát đã trở thành ký ức, nhưng mùi vị cá rô kho nghệ, cá rô nấu khế thì không thể phai mờ trong tâm trí chúng tôi.
